Fazla mesai alacağını ispat yükü kural olarak işçidedir. İşçi fazla mesai yaptığını her türlü delille ispatlayabilir.
İşyeri kayıtları, giriş çıkış saatlerini gösteren belgeler, tanık beyanları gibi deliller fazla mesai alacağını ispat hususunda kullanılabilir.
Ancak, ücret bordrolarında fazla mesai tahakkuku varsa – yani bordrolarda fazla mesai sütunu boş değilse – ve bu bordrolar işçi tarafından imzalanmış ise artık işçi fazla mesai yaptığını yazılı delil ile ispatlamak zorundadır. Tanık ile ispat edemez.
Ücret bordrolarında imza yoksa, fazla mesai tahakkuku varsa ve bu tahakkukların işçiye ödendiği anlaşılıyor ise bu durumda fazla mesai alacağı her türlü delille (tanık dahil) ispatlanabilir ancak hesaplanacak bedelden sözkonusu tahakkuklar mahsup edilir.
Genel olarak, haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla mesai olarak nitelendirilir. (4857 sayılı İş Kanunu m.41)
Günlük çalışma 11 saati geçemeyeceğinden, 11 saati geçen çalışmalar fazla mesai olarak değerlendirilir. (İş Kanunu’na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği m. 4)
Gece 7,5 saati aşan çalışmalar fazla mesai olarak değerlendirilir. Ancak, turizm, özel güvenlik, sağlık hizmeti ve 30/5/2013 tarihli ve 6491 sayılı Türk Petrol Kanunu uyarınca petrol araştırma, arama ve sondaj faaliyetleri kapsamında yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir.(4857 sayılı İş Kanunu m.69)
İşçinin fazla mesai yapıp yapmadığı genel olarak şu şekilde tespit edilir:
Mesela; haftanın 6 günü 09:00 – 18:00 saatleri arasında çalışan bir işçi günlük 9 saat işyerinde bulunmaktadır. Ancak işyerinde bulunduğu sürede yemek ve çay gibi molalar da (ara dinlenmeler) bulunmaktadır. 9 saatlik bir süreç için 1 saat ara dinlenme süresi düşmek gerekir. Dolayısıyla günlük fiili çalışma 8 saat olur. 6 gün çalışma yapıldığına göre; 6 gün x 8 saat = 48 saat haftalık çalışma yapıldığı tespit edilir. Sonuç olarak; 45 saati aşan 3 saat fazla mesaidir.
Fazla mesai hesabı şu şekilde yapılır:
Fazla mesai ücreti, 1,5 kat fazlasıyla ödenir. Mesela; işçinin aylık ücretinin 2023 yılı ilk dönem asgari ücreti olan 11.402,32 TL net olduğunu kabul edelim. Öncelikle aylık ödenen bu bedelin 1 saate tekabül eden bedelini tespit etmek gerekmektedir. Aylık ödenen bu bedeli 225’e böldüğümüzde saatlik ücreti tespit etmiş oluruz. Buna göre; 11.402,32 TL / 225 = 50,68 TL’dir. Bu bedelin 1,5 kat fazlası ise 76,02 TL’dir. Dolayısıyla, bu işçinin fazla mesai ücreti saatlik 76,02 TL’dir. Yukarıdaki örnekte 3 saat fazla mesai yapıldığını tespit etmiş idik. Buna göre; 3 saat x 76,02 TL = 228,06 TL fazla mesai ücreti hesaplanmaktadır.
Fazla mesai hesabı özet olarak bu şekildedir. Ancak bilindiği üzere her olayın kendine özgü detayları bulunmaktadır. Bu nedenle her durumun kendine özgü şartlar içinde değerlendirilmesi gerekmektedir.
Saygılarımla
Av. Nahit Gürhan AYDIN